Voorwoord van de voorzitter

Kort geleden kreeg ik een Whatsappje van medebestuurslid Anneke Jesse met een door een drone gemaakte ‘luchtfoto’ van een deel van onze begraafplaats. Steeds meer mensen gaan ontdekken hoe mooi het daar is. Ook na corona zien we dagelijks vele wandelaars een rondje over de historische begraafplaats Groenesteeg maken. Als bestuur proberen wij met onze vrijwilligers deze ‘oase van rust’ aan de rand van de Leidse singels in zo goed mogelijke staat te houden en organiseren wij maandelijks activiteiten. In deze nieuwsbrief treft u ons programma voor de komende maanden aan en vermelden wij ook een aantal andere bijzonderheden. Wij hopen u hiermee te informeren over dit bijzondere ‘levend erfgoed’, het thema van de Open Monumentendagen, waar wij op 10 september aan meedoen. Luchtfoto van de begraafplaats Groenesteeg (Bron PDOK.nl)

René Verdel 25 jaar adviseur
Onlangs hebben wij stilgestaan bij het feit dat René Verdel, wijkmanager van de gemeente Leiden, al vijfentwintig jaar als adviseur verbonden is aan onze stichting. Hij is de schakel tussen de gemeente Leiden en onze stichting. Als zodanig woont hij de vergadering van het bestuur bij, geeft ons advies en wijst ons de juiste weg in gemeentelijke zaken die op ons pad komen. René is van onschatbare waarde voor onze stichting. Het bestuur heeft het jubileum op 30 mei gevierd met een lunch in Brasserie De Poort en een korte rondvaart door de stad. We hopen dat hij nog lang aan onze stichting verbonden mag blijven!

René Verdel (rechts) met v.l.n.r. Fluus van Cleef, Rob van Marwijk en Bertram Wesselman

Zondag 10 september 10.00-17.00 uur: Open Monumentendagen: “Levend Erfgoed”
De HBG (Historische Begraafplaats Groenesteeg) doet dit jaar op zondag 10 september mee aan de Open Monumentendagen. Tussen 10.00 en 17.00 uur worden continu korte rondleidingen gegeven door onze vrijwilligers. Iedere rondleider heeft een aantal personen uitgekozen en zal aan hun graf wat vertellen.

Zondag 8 oktober om 14.00 uur: lezing/rondleiding “Van Gogh op Groenesteeg”Het is bij vele Leidenaren wel bekend dat Anna van Gogh - Carbentus (1819 - 1907), de moeder van de wereldberoemde schilder Vincent van Gogh, op de HBG is begraven. Minder bekend is dat op deze begraafplaats nog elf andere familieleden van Vincent van Gogh zijn begraven: een oom, twee tantes, een neef en een nicht, en nog enkele andere verdere verwanten. In een korte lezing, die wordt gegeven door Lodewijk Kallenberg, wordt het levensverhaal van Anna verteld. Zij werd zevenentachtig jaar en overleefde al haar vier zonen; zij had ook nog drie dochters. Er wordt ook iets verteld over de andere elf familieleden die op de HBG zijn begraven. Wat hebben zij gedaan, wat bracht hen naar Leiden en waar hebben zij hier gewoond? Dat laatste blijken diverse fraaie panden te zijn: op het Rapenburg, de Herengracht, de Breestraat, de Plantage en de Zoeterwoudsesingel. Na afloop van de lezing is er een korte wandeling langs de graven van deze twaalf personen.

Herengracht 100, waar de moeder van Vincent van Gogh heeft gewoond

Zondag 12 november om 14.30 uur: lezing door Henk te Velde over Robert Fruin
Deze lezing wordt georganiseerd In verband met de 200-ste geboortedag van Robert Fruin. Na afloop zal zijn graf worden bezocht en wordt u een drankje aangeboden.
Over het onderwerp:
Robert Fruin, geboren op 14 november 1823, werd in 1899 op Groenesteeg begraven in een graf, waarin eerder zijn goede vriend, voormalig hoogleraar kerkgeschiedenis Acquoy, was begraven. Fruin werd in 1860 de eerste hoogleraar Vaderlandse geschiedenis in Leiden, en daarmee de eerste leerstoelhouder in de geschiedenis in Nederland. Fruin was niet vooral verhalen-verteller maar analyseerde en baseerde zich op gedegen bronnenonderzoek. Daarmee zette hij een standaard van wat hij onpartijdige geschiedschrijving noemde. Met de kennis van nu is duidelijk dat hij ook een geëngageerd historicus was die het vaderland voorop stelde; als overtuigd aanhanger van de eveneens Leidse Thorbecke zette hij ook waarden als rationaliteit en redelijkheid in voor een liberale versie van de waarheid. Zijn werk is leesbaarder gebleven dan dat van veel tijdgenoten, deels juist omdat het op een bepaalde manier tijdgebonden is. Dit zal de lezing betogen vanuit een beschouwing over de nog steeds actuele kwestie van het engagement en de professionaliteit van de historicus.

Portret van Robert Fruin

Over de spreker:
Henk te Velde is sinds 2005 hoogleraar Nederlandse geschiedenis in Leiden, en daarmee de zevende bezetter van Fruins leerstoel. Hij publiceert over de geschiedenis van politieke cultuur in Nederland en West-Europa en bereidt nu een studie voor over de geschiedenis van politieke welsprekendheid in Nederland. Toen de leerstoel in 2010 honderdvijftig jaar bestond, gaf hij met Herman Paul een bundel opstellen over Fruin uit. Een congres dat jaar eindigde met een bezoek aan diens graf.

Zondag 10 december om 14.30 uur
Lezing “Architect H.J. Jesse, kleinzoon van een Leidse apotheker” door Anneke Jesse
Deze lezing zou op 5 februari jl. worden gehouden, maar kon toen niet doorgaan. Vandaar dat deze nu op het programma staat.
Over het onderwerp:
Architect Hendrik Johannes Jesse (1860-1943) heeft een aantal markante panden in Leiden en omgeving ontworpen (zie daarvoor www.jessestichting.nl). Hij en zijn grootvader Roelof Jesse (1795-1858) zijn beiden in Zaltbommel geboren. Vragen zoals waarom zij naar Leiden zijn gekomen en wat zij zoal gedaan hebben zullen in deze lezing worden beantwoord aan de hand van een uitgebreide PowerPoint. Zowel Hendriks ouders, grootouders en ook andere familieleden zijn op de begraafplaats Groenesteeg begraven.

Architect H.J. Jesse 80 jaar (met gehoorapparaat)

Over de spreker:
Anneke Jesse (1949) is geboren in Leiden aan de Rijnsburgerweg. Dochter van de Leidse ondernemer H.J. Jesse en kleindochter van de architect H.J. Jesse. Zij heeft een opleiding gevolgd tot docent textiele werkvormen en is gespecialiseerd in textieltechnieken. Anneke heeft 35 jaar lesgegeven aan de middelbare school Keizer Karel College te Amstelveen. In 2008 is Anneke Jesse bestuurslid geworden bij de Historisch Begraafplaats Groenesteeg te Leiden.
Na haar pensionering is zij ook vrijwilligerswerk gaan doen bij het Amsterdam Museum in het textieldepot, met name het onderdeel kostuums, en in het textieldepot van Museum Huis van Gijn in Dordrecht. De laatste jaren heeft zij meerdere lezingen gegeven over de architect H.J. Jesse in Leiden, Oegstgeest en Katwijk.

Gedenkt den Armen
De bekende gevelsteen “Gedenkt den Armen” is gerestaureerd. De steen was ernstig beschadigd geraakt bij een enkele jaren geleden ontstane lekkage, waardoor de muren lange tijd drijfnat zijn geweest. De zouten uit de muur hebben de steen ernstig beschadigd, zodat deze grondig gerestaureerd moest worden. De Fa. Monks, die het herstel van het stucwerk binnen en buiten de aula onderhanden heeft genomen, heeft ook deze restauratie uitgevoerd. Tijdens de werkzaamheden werd er nog steeds geld in de collectebak aangetroffen. Het totale bedrag wordt door ons eens per jaar overgemaakt aan de Voedselbank Leiden.

De gerestaureerde gevelsteen

Bordjes voor de “parels van de Groenesteeg”
Trouwe bezoekers van onze begraafplaats kennen ongetwijfeld het bordje dat naast het graf van Irawan Soejono (verzetsheld uit de tweede wereldoorlog) staat. In een korte tekst wordt beschreven welke belangrijke rol Soejono speelde in zijn tijd. Door deze uitleg gaat de begraven persoon meer tot de verbeelding spreken en krijgt deze meer betekenis. Om nu ook aan enkele andere graven van de begraafplaats meer betekenis te geven, wordt er gewerkt aan bordjes voor de “parels van de Groenesteeg”. Denk daarbij aan personen als de moeder van Vincent van Gogh, Floris Verster, Anna Groll, Snouck Hurgronje, Kaiser of Fruin. In een korte en bondige tekst wordt beschreven welke verdiensten zij hebben. Natuurlijk staan er uitgebreide beschrijvingen van deze personen op onze website, maar hoe aardig is het als je van een wandeling over de begraafplaats kunt genieten, zonder steeds op je mobieltje te moeten zoeken. De tekstbordjes zorgen voor een korte, toegankelijke eerste indruk over de personen die op de Groenesteeg begraven liggen. De bordjes worden gemaakt in bedekte natuurlijke kleuren, zodat ze passen in de plantrijke omgeving. De bordjes zullen in september worden geplaatst.

Bordje (links) voor Anna Groll, waarop de tekst (rechts) komt met QR-code voor het hele verhaal

 

Weetje: “Wist u dat op Groenesteeg een bijna 103-jarige is begraven”?
Jeanne Petronella Maizonnet (1773-1876) werd op 23 augustus 1876 in keldergraf 29 (vak A) op de begraafplaats Groenesteeg ter aarde besteld. Zij was op 12 oktober 1773 te Dordrecht geboren en overleed op 19 augustus 1876. Met haar bijna 103 jaar is zij de oudste “bewoner” van onze historische begraafplaats.
Jeanne Petronella huwt op 6 juli 1799 te Dordrecht met Abraham Blussé de Jonge. Uit dit huwelijk wordt eerst een dochter en daarna drie zonen geboren. Haar dochter Louise Sophie (1801-1896) trouwt in 1822 met Casper Jacob Christiaan Reuvens. Reuvens is een wereldberoemde archeoloog, oprichter en eerste directeur van het Museum van Oudheden. Hij overlijdt jong, op 42-jarige leeftijd, en is ook op Groenesteeg begraven in hetzelfde keldergraf 29. Louise Sophie, schrijfster en redactrice, bereikt de voor die tijd uitzonderlijk hoge leeftijd van 95 jaar. Zij heeft kennelijk de genen van haar moeder. Ook Louise Sophie is in keldergraf 29 begraven.
Een uitgebreider verhaal over Jeanne Petronella Maizonnet vindt u hier.

Jeanne Petronella Maizonnet

Dochter Louise Sophie

Madelène van der Berg en Carolien Warnar: kersverse IVN natuurgidsen
In januari 2022 zijn Madelène van den Berg en Carolien Werner gestart met de opleiding IVN natuurgidsen. Zij moesten daarvoor een ‘natuurterrein’ kiezen en zonder enige bedenking werd dat de Historische Begraafplaats Groenesteeg vanwege haar natuurlijke en culturele waarde. Anderhalf jaar lang hebben zij de natuur gemonitord in dit bijzondere stadspark en zich verdiept in de geschiedenis van de HBG. Op 17 juni 2023 hielden zij hun eindpresentatie, een soort ‘examen’ ter afsluiting van hun opleiding tot IVN natuurgids.
De afronding van hun IVN opleiding betekent voor Madelène en Carolien zeker niet het einde van hun interesse en aanwezigheid op de HBG. Zij hebben toegezegd in samenwerking met Anneke Jesse enkele activiteiten te gaan organiseren. Zij doen dit in aanvulling op het bestaande IVN-programma met drie IVN rondleidingen per jaar op de HBG. U zult regelmatig geïnformeerd worden over deze IVN natuurwandelingen. Maak kennis met Madelène en Carolien op één van hun nieuwe rondleidingen, de korstmoswandeling of het natuurpad.

Bezoekers krijgen uitleg

Hun mooiste plekje op de HGB

Wanneer en waarom is het knekelveld aangelegd?
Regelmatig wordt ons de vraag gesteld: “Wanneer is het knekelveld aangelegd”. Piet de Baar wees ons erop dat het Leidsch Dagblad van 20 november 1931 antwoord geeft op deze vraag. Onder de kop ‘Dankbare Sociale Arbeid’ staat er dat werkverschaffing voor werklozen is gevonden in ‘het doen afgraven van de begraafplaats aan de voormalige Marepoort’, ook wel het Papegaaisbolwerk genoemd. De knekels kregen een plaats op de begraafplaats Groenesteeg, waarvoor op Groenesteeg een 1000 kubieke meter massagraf werd gegraven. De opgegraven stoffelijke resten werden voor zover nodig opnieuw gekist en per rouwvaartuig overgebracht naar de Groenesteeg.
Het afgegraven zand van de Marepoortbegraafplaats is zorgvuldig gereinigd en gebruikt ‘voor den aanleg van den weg, loopende van den Maredijk, achter langs den Leidschen Hout, naar den Rijnsburgerweg, welke weg ook geheel door werkloozen zal worden gemaakt’. De Leidse Courant van 16 december 1932 vermeldt dat ‘het schoone zand, dat op de begraafplaats Groenesteeg werd uitgegraven, werd gebruikt voor den aanleg en ophooging van een speelterrein aan de Driftstraat’. In 1941 werd besloten de begraafplaats op het Grote Bolwerk bij de Herenpoort eveneens te sluiten. Ook dat werd een project voor werklozen en de knekels daarvan kwamen eveneens naar de Groenesteeg, waar dus tienduizenden overblijfselen een plaats hebben vonden. Het zand van het Grote Bolwerk werd gebruikt voor de aanleg van de straten ten noorden van de Maresingel, aldus de Handelingen van 2 oktober 1941 van de Raad.
Halverwege het knekelveld staat sinds 2002 een aantal bijenkasten van de Leidse imker Bram de la Rie.

De bijenkasten in het knekelveld