In deze nieuwsbrief treft u weer informatie aan over onze stichting:

• het afscheid van onze voorzitter Har Meijer op 12 april, direct na de lezing die Ingrid Moerman houdt over Goeie Mie
• een verzoek om uw donateursbijdrage over te maken en uw emailadres door te geven (indien nog niet gedaan)
• de stand van zaken bij de restauratie
• het programma van de openstellingen de komende maanden
• een ‘Weetje’ over graftrommels en een ‘Weetje’ over de grafsteen van de moeder van Vincent van Gogh

Als u de begraafplaats met het openbaar vervoer bezoekt, dan kunt u het beste buslijn 6 van Arriva te gebruiken en uitstappen aan de Zijlsingel. Deze bus rijdt tussen Leiden CS en Leyhof Leiderdorp v.v.

Voorwoord van de (nieuwe) voorzitter
Het is mij een eer en genoegen om Har Meijer op te mogen volgen als voorzitter van de Stichting tot instandhouding van de begraafplaats Groenesteeg. Hoewel ik geboren en getogen Leidenaar ben, was ik er tot zo’n vijf jaar geleden nauwelijks geweest. Vanaf dat moment, ik werd toen secretaris, is het bijna een ‘kindje’ van mij geworden. Ik wil mij dan ook graag blijven inzetten om deze prachtige plek niet alleen in stand te houden, maar ook voor velen te ontsluiten en hen te laten kennismaken met dit Leidse cultuurgoed. De begraafplaats en de aula zijn Rijksmonumenten, die tot in lengte van jaren gekoesterd moeten worden.
Har Meijer is negen jaar voorzitter geweest en heeft ontzettend veel voor de Stichting betekend. Op 12 april nemen wij afscheid van hem als voorzitter. Alle donateurs zijn hierbij van harte zijn uitgenodigd. Elders in deze Nieuwsbrief vindt u de details.
Har, in de vorige Nieuwsbrief schreef jij in je voorwoord “Partir c'est mourir un peu”. Ik hoop niet dat jouw partir betekent dat jij de begraafplaats Groenesteeg niet meer zal bezoeken: we hopen jou er nog vaak aan te treffen!

Van de penningmeester: betaling contributie en belastingaftrek
Wij vragen via deze nieuwsbrief de donateurs om hun contributie over 2015 over te maken op IBAN rekeningnummer NL49INGB0004285277 t.n.v. Stichting tot instandhouding begraafplaats Groenesteeg Leiden. Bij voorbaat dank voor uw medewerking. De minimum contributie bedraagt € 12, maar voor een extra bijdrage zijn wij u natuurlijk bijzonder erkentelijk. Donateurs voor het leven zijn uiteraard geen contributie verschuldigd.

Donateur voor het leven worden is fiscaal aantrekkelijk. U wordt donateur voor het leven door eenmalig het bedrag van € 144 over te maken. Omdat onze Stichting als ANBI is genoteerd is deze gift voor 125%, dus voor € 180, aftrekbaar van de inkomstenbelasting. Wellicht dat dit voor u een interessante optie is.

Van de secretaris: doorgeven van uw emailadres
De nieuwsbrief wordt per email verstuurd naar de donateurs met een ons bekend emailadres. Via de email kunnen wij u eenvoudig tussentijds informeren over bepaalde zaken. Zo worden donateurs ongeveer een week van te voren herinnerd aan activiteiten zoals openstellingen. Inmiddels hebben we van ruim 60% van de donateurs een emailadres, maar we streven naar een hoger percentage. Wij stellen het daarom zeer op prijs als u, indien u dat nog niet heeft gedaan (u heeft dan deze nieuwsbrief per post ontvangen), uw emailadres doorgeeft aan secretariaatgroenesteeg@gmail.com. Bij voorbaat dank voor uw medewerking.

Zondag 12 april: lezing Ingrid Moerman over Goeie Mie (14.30 uur) en afscheid Har Meijer (15.30 uur) - Lezing Ingrid Moerman
Honderd jaar geleden, op 11 april 1915, stierf Maria Catherina Van der Linden - Swanenburg, zoals de Leidse Gifmengster Goeie Mie officieel heette. Ze werd op 9 september 1839 in Leiden geboren. Tussen 1880 en 1883 vergiftigde zij meer dan honderd buurtgenoten, waarvan er zeven-en-twintig overleden.
Door de toxicoloog Van der Burg en de patholoog Zaaijer, beiden op Groenesteeg begraven, werd in 1883/1884 onderzoek gedaan naar de verdenkingen tegen Goeie Mie. Goeie Mie zat vanaf 1885 gevangen in Gorinchem, waar zij ook overleed.
Dé specialist op dit onderwerp is drs. I.W.L. (Ingrid) Moerman. Wij prijzen ons gelukkig dat zij bereid is gevonden deze lezing te houden. De lezing begint om 14.30 uur; het aantal zitplaatsen is beperkt, ongeveer 40.

Ingrid Moerman, geboren in Rotterdam in 1943, deed daar in 1961 eindexamen aan het Erasmiaans Gymnasium en begon vervolgens haar studie in Leiden. In 1967 behaalde ze haar doctoraal geschiedenis met kunstgeschiedenis en middeleeuwse archeologie als bijvakken. In 1968 werd ze aangesteld als conservator historie bij Museum de Lakenhal, waar ze in januari 2004 afscheid nam en haar eigen Cultuurhistorisch Bureau Moerman begon.
In 1975 schreef ze, samen met Rudi Ekkart en Ruud Spruit voor de Europese Bibliotheek in Zaltbommel  Kent u ze nog … de Leienaars. Een van de hoofdstukjes van haar hand was dat over Goeie Mie, de Leidse gifmengster. Ze kwam zo zeer in de ban van deze vrouw, dat ze in het archief dieper in de geschiedenis dook en nog bestaande adressen fotografeerde om voor Oud-Leiden een lezing te houden. Maar er was zoveel materiaal, dat ze er enkele kleine publicaties aan wijdde.

Afscheid Har Meijer
Direct na de lezing, om 15.30 uur, zal er afscheid worden genomen van Har Meijer, die van april 2006 tot april 2015, dus negen jaar, voorzitter van de Stichting Groenesteeg is geweest. Alle donateurs zijn hierbij van harte welkom, ook degenen die niet naar de lezing (kunnen) komen. Met een drankje en een hapje zullen we Har ‘uitzwaaien’. Hijzelf noemde de viering van het 200-jarig bestaan van de begraafplaats Groenensteeg, en dan met name de ‘herbegrafenis’ van Diederik van Leyden Gael, het hoogtepunt van zijn voorzitterschap. Hiernaast ziet u Har afgebeeld, zoals hij op 2 november 2013 zijn rol van ‘aanspreker’ Paulus Falder vervulde. Rechts naast Har loopt Jochem Myer als ‘huilebalk’.

 

Restauratie op de historische begraafplaats Groenesteeg.
Medio mei 2014 is men begonnen met de restauratie. Het oorspronkelijke plan was dat deze restauratie nog in 2014 zou kunnen worden afgerond. Tijdens de werkzaamheden kwamen diverse ‘verborgen gebreken’ naar boven. Gelukkig was er financiële ruimte om ook deze zaken aan te kunnen pakken. Dit heeft er wel toe geleid dat het werk enkele maanden langer heeft geduurd.
Over enkele weken is het zover dat we het einde van de restauratie kunnen ‘vieren’. De gemeente is eigenaar van de begraafplaats Groenesteeg en heeft ook voor de financiële middelen gezorgd om deze restauratie te kunnen uitvoeren. De Provincie Zuid-Holland heeft ook een subsidie verstrekt. Onze stichting, en dan met name Anneke Jesse, heeft daarbij geassisteerd met inventarisatie van gebreken, adviezen en begeleiding van de uitvoering. Op zondag 10 mei zullen wij voor de donateurs een rondleiding geven over de restauratie (zie elders). Mocht u op de begraafplaats zijn en eigenlijk niet opmerken dat er gerestaureerd is omdat u geen nieuwe dingen ziet: dat was juist de bedoeling. Een restauratie is geen verbouwing; bij de restauratie zijn zaken hersteld, niet vernieuwd; het natuurlijke verval gaat door, maar we willen het wel enigszins afremmen en begeleiden. Verder is er voor gezorgd dat de kans op gevaarlijke situaties, zoals het instorten van grafkelders, zo klein mogelijk wordt gehouden.

 

Openstellingen met rondleidingen in de maanden mei, juni en juli

Zondag 10 mei om 14.00 uur: Rondleiding ‘Restauratie’
Op zondag 10 mei zal eerst in de aula - met foto’s en ander beeldmateriaal – iets worden toegelicht over de restauratie die tussen mei 2014 en mei 2015 op de begraafplaats is uitgevoerd. Daarna zullen we een wandeling maken over de begraafplaats en u ter plekke het resultaat van de restauratie laten zien. Mogelijk is er ook nog tijd om iets te vertellen over enkele bijzondere personen die op Groenesteeg zijn begraven.
De aula en de begraafplaats zijn tussen 13.30 en 16.00 uur geopend. Onder andere wordt een film over de ‘herbegrafenis’ van Diederik van Leyden Gael vertoond. Deze herbegrafenis vond plaats op 2 november 2013, tijdens het 200-jarig bestaan van begraafplaats Groenesteeg.

Zondag 7 juni om 14.30 uur: ‘Eerbetoon aan de Leidse verzetsstrijder Irawan Soejono’
Op zondag 7 juni a.s., de laatste dag van de landelijke “week van de begraafplaatsen”, zal van 14.30 - 15.30 uur in de aula van de Begraafplaats Groenesteeg een lezing plaatsvinden over Irawan Soejono, Leids student en lid van het Indonesisch verzet tegen de bezetting van Nederland tijdens de oorlog. “Henk van de Bevrijding” was zijn schuilnaam. Op 13 januari 1945 werd hij door de Duitsers betrapt bij het vervoer van een stencilmachine, waarop illegale bladen waren gedrukt. Hij ging er op de fiets vandoor, maar werd op zijn vlucht door de Duitsers op de Boommarkt doodgeschoten.
Op 18 januari kreeg hij een tijdelijk graf op de Begraafplaats Groenesteeg. Na bijna twee jaar werd hij opgegraven en alsnog in Westerveld gecremeerd. Onlangs is op de plek waar Irawan Soejono begraven is geweest een gedenksteen geplaatst.
Spreker op 7 juni is dr. Harry Poeze, schrijver van het boek "In het land van de overheerser" en tot voor kort werkzaam bij het KITLV in Leiden. Na afloop van de lezing wordt het graf bezocht.
De lezing is vrij toegankelijk, maar het aantal plaatsen is beperkt.

Zondag 14 juni: IVN wandeling om 14.00 uur
Onder de deskundige leiding van enkele natuurgidsen van het IVN, afdeling Leiden, wordt een natuurwandeling over de begraafplaats gehouden. Ongetwijfeld zal er op deze wandeling al heel wat van het einde van het voorjaar en de aanstaande zomer te genieten zijn. Verzamelen om 14.00 uur bij de ingang van de begraafplaats aan het einde van de Groenesteeg

Zondag 5 juli om 14.00 uur:
Rondleiding ‘Leidse fabrikanten op Groenesteeg’
Deze rondleiding gaat langs de graven van een aantal Leidse fabrikanten die op Groenesteeg begraven zijn, zoals de textielfabrikanten Van Heukelom, Krantz, Leembruggen, Le Poole, Scheltema, Zaalberg. Daarnaast de Fremery (de Zoutkeet), Hartevelt (jenever), de Koster (Meelfabriek) en Tieleman & Dros (conserven). Tijdens de rondleiding zal ook hun leven in relatie tot de stad Leiden in verleden en heden worden belicht.

‘Weetje’ Graftrommels
Naast het gebruik van grafkransen zien we in de tweede helft van de 19e eeuw, vanaf 1880, graftrommels op of bij grafmonumenten. Ook fungeerden de graftrommels als een zelfstandig grafaanduiding. Deze graftrommels hebben vaak een ovaal- of ronde vorm en zijn vaak van metaal (ijzer, blik, koper, staal) maar ook hout kwam wel voor. Aan één kant, de voorzijde, worden ze afgesloten door glas. Graftrommels worden ook wel kransdoos, kranstrommel of grafdoos genoemd. Graftrommels werden gemaakt door een blikslager, koperslager of smid en zijn gemiddeld 20 centimeter hoog en hebben een doorsnede van 10 tot 120 centimeter. De trommel werd gevuld met een krans van beschilderde zinken bladeren en bloemen. De bloemen konden van geglazuurd aardewerk zijn, maar ook van stof. Vaak waren de kleuren van de bloemen en de aangebrachte symbolen een verwijzing naar de overleden persoon. Soms werd er ook een foto toegevoegd. Een wens werd aangebracht met aluminium letters, vastgezet op een lint, dat mooi gedrapeerd was over de krans. Een graftrommel ging niet lang mee. Het glas was kwetsbaar en vocht tastte de inhoud van de trommel aan. Na 1945 verdween het gebruik van de graftrommels. Tot 1965 werden er nog wel eens graftrommels geplaatst, maar de tienduizenden graftrommels die er ooit waren, verdwenen sneller dan dat ze geplaatst werden. Naar schatting zijn er zo’n 25.000 graftrommels aanwezig geweest op Nederlandse begraafplaatsen. Rond 2014 waren er dat nog maar 1000. In Nederland zijn er vrijwilligers die oude graftrommels restaureren en er zijn nieuwe graftrommels te koop om op graven te plaatsen.

Graftrommels op vak E van begraafplaats Groenesteeg (ca. 1900)

 

‘Weetje’ Grafsteen moeder van Gogh
Het is bekend dat de moeder van Vincent van Gogh begraven is op Groenesteeg (zandgraf 754, vak K). Ook is  bekend dat in de beginjaren negentig van de vorige eeuw er nogal wat vernielingen op de begraafplaats Groenesteeg waren. Minder bekend is dat in 1990, uit voorzorg, de originele grafsteen op graf 754 is vervangen door een replica. In de Leidse Courant van 5 mei 1990 staat dit en wordt vermeld dat de originele steen veilig bij de gemeente Leiden is opgeborgen. Wij wisten dat de huidige steen een replica was, maar dachten dat de originele steen was gesneuveld. Onlangs ontdekten wij dat krantenartikel.
Wij zijn natuurlijk op zoek gegaan bij de gemeente Leiden. Dat is een vrij abstract begrip: dat kan bijna overal in Leiden zijn. Om een lang verhaal kort te maken: de originele steen bleek in een afgesloten bak op de begraafplaats Groenesteeg te liggen! De originele steen, die een klein beetje groter is dan de replica, is onlangs weer teruggeplaatst. De huidige situatie van de begraafplaats is gelukkig zodanig dat er nauwelijks gevaar is voor vernieling.

      

Replica staat links en het teruggeplaatste origineel rechts