Foto Groenesteeg

 

BELEIDSPLAN VAN DE STICHTING TOT INSTANDHOUDING VAN DE BEGRAAFPLAATS GROENESTEEG LEIDEN (2022 - 2028)

1. Inleiding

De Stichting tot instandhouding van de begraafplaats Groenesteeg, opgericht op 11 maart 1992, heeft volgens Artikel 2 van de statuten ten doel “het verlenen van steun aan de instandhouding van de begraafplaats (beschermd monument in de zin van de Monumentenwet) en al hetgeen rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn”.
In dit beleidsplan wordt deze doelstelling nader gepreciseerd voor de periode van de komende zes jaren (2022 tot en met 2028). De volgende aspecten worden in dit plan nader uitgewerkt:

Via concrete actiepunten worden de doelen voor de komende zes jaar aangegeven. Het beleid moet deels worden beschouwd als stippen op de horizon: “waar willen we naar toe?”.Deze notitie wordt afgesloten met een paragraaf, getiteld “Nieuwe leven op de oude begraafplaats”, over de zeer verre toekomstvisie

2. Publieke activiteiten

Algemeen
De historische begraafplaats Groenesteeg, waar sinds 1975 niet meer begraven mag worden, is een Rijksmonument en heeft naast begraafplaats in ruste ook een functie als stadspark. Tevens is het gelegen aan de Singelparkroute. Deze publieke ruimte is dagelijks geopend, in principe tussen 8.00 en 17.30 uur. Men kan vrij rondlopen over de paden.

Openstellingen
De Stichting organiseert maandelijks, meestal op de eerste zondag van de maand, een bijeenkomst, waarbij de aula voor het publiek wordt opengesteld. Er zijn thematische rond-leidingen over de begraafplaats of er wordt in de aula een activiteit wordt georganiseerd, zoals een lezing of een muzikaal optreden.

Rondleidingen
Er is inmiddels een groot aantal thematische rondleidingen: (1) bijzondere personen; (2) fabrikanten; (3) hoogleraren; (4) burgemeesters, apothekers en kunstenaars; (5) vrouwen; (6) symbolen en opschriften op graven; (7) medici; (8) musea; (9) predikanten; (10) bijzondere verhalen.
Vanwege het grote aantal interessante personen dat voor bijna ieder thema inmiddels beschikbaar is, zijn van een aantal thema’s twee rondleidingen. Per rondleiding worden ongeveer twaalf personen besproken. Iedere rondleiding komt ongeveer eenmaal per twee jaar aan de beurt.
Naast de maandelijkse rondleidingen kan men (tegen een kleine vergoeding van € 5,- p.p. met een minimum van € 50,- in totaal) rondleidingen op verzoek aanvragen. Hieraan zal meer bekendheid worden gegeven.

Lezingen
Jaarlijks zal enkele keren, met name in de winterperiode, een lezing worden georganiseerd, waarvan de toegang gratis is. Met name zal worden geprobeerd bij bijzondere “jubilea” lezingen te organiseren Lezingen bij bijzondere gebeurtenissen zouden kunnen zijn:

Kuenen (200 jaar geleden geboren); Hoffmann (150 jaar geleden overleden);
Krantz (150 jaar geleden overleden); Temminck (250 jaar geleden geboren)

3. Informatieverstrekking

Informatiebord
Op het bord bij de ingang staat een QR-code, waarmee men een digitale rondleiding kan downloaden. Verder staat op dit bord ook iets over de volgende onderwerpen.

Website
Een goede website is van groot belang. De website van de begraafplaats Groenesteeg voldoet uitstekend. Wel vereist de website regelmatig actualisering.

Nieuwsbrief en e-mail
De donateurs worden persoonlijk geïnformeerd via nieuwsbrieven en e-mails. Het aantal nieuwsbrieven is ongeveer drie per jaar. Van ruim 90% van onze donateurs hebben we het e-mailadres, zodat deze snel over actuele zaken kunnen worden geïnformeerd.

Twitter
Sinds medio 2021 heeft de stichting (weer) een twitter account (@Groenesteeg_HB) en een vrijwilliger (Arnold van Rhijn) die dit regelt. Getracht wordt wekelijks een berichtje te plaatsen. Het aantal volgers moet worden uitgebreid.

4. Onderhoud aan graven en groen (grijs en groen)

Onderhoud aan graven
In 2014/2015 heeft er een tweede restauratie plaatsgevonden (de eerste was in 1990/1992). De toestand van de graven zal steeds verder verslechteren en er kan niet weer 25 jaar worden gewacht. Regelmatig zal herstel nodig zijn en daarvoor moet periodiek worden geschouwd. In 2021 is begonnen met een schouw van de graven en dit zal in deze beleidsperiode moeten worden gecontinueerd en ernstigste gebreken moeten worden verholpen. De gemeente Leiden, als eigenaar van de begraafplaats, heeft aangegeven hiervoor per drie jaar 75.000 euro beschikbaar te stellen. Dit bericht, dat in een e-mail staat, moet worden vastgelegd in een convenant.

Onderhoud aan groen
Voor het onderhoud aan het groen is het Beheerplan 2006-2021 (de n.a.v. de renovatie in 2015 aangepaste versie) leidraad. Op de uitvoering ervan dient te worden toegezien.
In 2022/23 met de gemeente Leiden een nieuw beheerplan opstellen voor de periode 2022-2037.
Verder geldt:

5. Onderzoek en publicaties

Onderzoek
De werkgroep Onderzoek heeft inmiddels ruim 160 personen beschreven en gaat hiermee verder. Daarbij wordt gedacht aan het “ontginnen” van andere interessante personen die op Groenesteeg begraven zijn en het leggen van verbanden tussen op Groenesteeg begraven personen en het Leiden van vroeger en nu.
Met name moet eerst onderzoek worden gedaan - voor zover nog niet is gebeurd - naar personen die voorkomen in de rondleidingen en de hoogleraren (i.v.m. een boek hierover).
De werkgroep kan aanvulling goed gebruiken en hiervoor dient actief te worden geworven.

Publicaties
Van de verhalen die zijn opgesteld worden kleine “groene boekjes” gemaakt die tijdens de openstellingen voor een klein bedrag (€ 1,-) worden verkocht.
Daarnaast kunnen er over ‘grotere’ onderwerpen aparte boeken/boekjes worden gemaakt, zoals de afgelopen jaren is gebeurd over de restauratie, Soejono, Van Gogh en de Aula.
Voor begin 2025 staat, in het kader van 450 jaar Universiteit Leiden, een boek over de zeventig hoogleraren die op Groenesteeg zijn begraven op het programma, geschreven door Lodewijk Kallenberg. Een flink deel van de financiering is inmiddels rond.

6. Financiën en donateurs

Inkomsten via donateurs
De stichting verkrijgt inkomsten uit bijdragen van donateurs. Er zijn donateurs voor het leven (eenmalige betaling van € 144) en donateurs die jaarlijks (minimaal) € 12 betalen. Op dit moment (mei 2022) zijn dat er respectievelijk ongeveer 124 en 127, die gezamenlijk jaarlijks ongeveer € 3.000 bijdragen.
Er moet gestreefd worden naar meer donateurs en schenkingen, waarmee jaarlijks minimaal € 5000 aan inkomsten wordt gegenereerd. De donateurs moeten worden gewezen op onze culturele ANBI-status, waardoor 125% van wat men ons betaalt aan inkomstenbelasting kan worden afgetrokken, mits men aan de voorwaarden (drempel) voor aftrek voldoet.
Tijdens de openstellingen zal aan de aanwezigen om een vrijwillige bijdrage worden gevraagd.
Met de extra gelden kunnen wat meer activiteiten en producten worden ontwikkeld om onze doelstellingen te realiseren. Tevens kan daarmee een buffer worden opgebouwd voor uitgaven voor de aula, publicaties en voor onvoorziene omstandigheden.
Inkomsten via fondsen
Bij bijzondere uitgaven, zowel voor de aula als voor de begraafplaats, dient te worden bekeken of er fondsen zijn om deze uitgaven geheel of gedeeltelijk mee te bekostigen.
Begroting en financieel jaarverslag
Jaarlijks wordt het volgende gedaan:

7. Aula

8. Bestuur en vrijwilligers

Het bestuur bestaat per 1 januari 2022 uit voorzitter, secretaris, penningmeester en drie leden. De bestuursleden verrichten hun werkzaamheden als vrijwilliger. De bestuursperiode kent een termijn van 6 jaren; een eventuele herbenoeming voor een of meer volgende perioden is mogelijk. De bestuursleden verdelen de taken onderling, waarbij er voor iedere primaire taak een vervanger zal zijn. Het bestuur vergadert in principe eens per maand. Gestreefd dient te worden om naast de dagelijkse en actuele aangelegenheden ook regelmatig - zo nodig in extra bijeenkomsten - te vergaderen over beleidsmatige zaken. De wijkregisseur is, zeker als intermediair tussen onze Stichting en de gemeente Leiden, een belangrijke functionaris die bij de bestuursvergaderingen ook aanwezig is.
Naast het bestuur zijn er enkele werkgroepen:

De voorzitters van de werkgroepen zijn bestuursleden. Er dient te worden gezorgd voor voldoende bezetting van de werkgroepen, zowel kwalitatief als kwantitatief.

9. Diversen

Gemeente Leiden
Er dient een goed contact te zijn met de gemeente Leiden, de eigenaar van de begraafplaats. Goede informele contacten zijn van groot belang. Formeel is de wethouder, die de begraaf-plaats in portefeuille heeft, het aanspreekpunt. Informeel is de wijkmanager het intermediair tussen Stichting en Gemeente.

Stichting Boerhaave
Ook met de Stichting Boerhaave, waarmee wij een overeenkomst hebben voor het gebruik van de aula, dient goed contact te worden onderhouden. John Olivier is hierbij onze contact-persoon.

Historische Vereniging Oud Leiden
Deze vereniging is “hoeder van het cultuurgoed van Leiden” en als zodanig een natuurlijke partner, gezien de doelstelling van de stichting Groenesteeg.

LUMC
De Stichting Groenesteeg heeft een relatie met het LUMC vanwege het Dankmonument. Daarvoor dient er een goed contact met de bij het Dankmonument betrokkenen personen van het LUMC te zijn.

IVN
De begraafplaats heeft een parkfunctie en de IVN houdt enkele keren per jaar een rondleiding over de begraafplaats. Goede contacten met deze partner zijn in wederzijds voordeel.

Overige organisaties
Ook ELO (Erfgoed Leiden en Omstreken) en de Stichting Open Monumentendagen Leiden zijn partners waar we een goede relatie mee moeten onderhouden.

Lustrumactiviteiten
Bij een vijfjaarlijks lustrum (in deze periode in 2022 en 2027) is het goed om een speciale activiteit voor de vrijwilligers en donateurs te organiseren. Voor 2022 is dat het gratis bijwonen van een toneelvoorstelling (op 15 september) van Al Dente die op onze begraafplaats wordt gegeven.

Jaarverslag
Er zal jaarlijks een verslag worden gemaakt van de activiteiten en andere bijzonderheden, die betrekking hebben op de stichting en de begraafplaats.

Actielijst
Op grond van dit beleidsplan zal jaarlijks een plan worden opgesteld voor de uit te voeren acties.

10. Nieuw leven op een oude begraafplaats: verre toekomstvisie.

Dit jaar vieren wij ons zesde lustrum, een goed moment om vooruit te kijken. Bij het opstellen van een jaarplan en meerjarige beleidsplannen is dat tot op zekere hoogte gebruikelijk. Maar dit jaar willen wij ook ver in de toekomst kijken.
Op korte of middellange termijn zijn geen grote veranderingen te verwachten op onze begraafplaats, maar er zijn zeer langzaam sluipende ontwikkelingen gaande die tot nadenken en vooral tot vooruitdenken uitnodigen.
Toen de stichting in 1992 werd opgericht was de begraafplaats ernstig in verval geraakt en stevig ingrijpen was geboden. Wij kunnen met trots terugkijken op die afgelopen dertig jaar, waarin heel veel tot stand is gebracht, niet in het laatst door de gemeente Leiden die zich na aanvankelijke aarzeling het lot van de begraafplaats Groenesteeg stevig heeft aangetrokken.
In 1975 werd de begraafplaats gesloten verklaard, in 1978 werd het rijksmonument en in 1982 werd het terrein met alles wat zich daarop bevindt overgedragen aan de Gemeente Leiden.
Een belangrijke bepaling in het contract was, dat de gemeente zich tot het jaar 2100 zou verbinden aan de instandhouding van de functie begraafplaats. In die tijd een eindeloos vergezicht en niemand die zich zorgen maakte over de vraag wat daarna met de begraafplaats Groenesteeg zou kunnen gebeuren. Après nous le déluge.
Maar inmiddels zijn we dertig jaar verder en een kleine tachtig jaar van die belangrijke datum af. In 2100 staat het de gemeente min of meer vrij om beslissingen te nemen die het voortbestaan van de begraafplaats Groenesteeg als begraafplaats raken. Er kan zomaar een andere bestemming komen. Niemand weet nu nog of het dan een rijksmonument blijft, en of het niet veel profijtelijker is om deze gewilde plek aan vraag en aanbod van de toekomstige markt over te laten. Kortom: gaat er dan bijvoorbeeld gebouwd worden op de begraafplaats Groenesteeg?
Een tweede bedreiging voor het voortbestaan is de begeleiding van het verval van de graven, zoals dat  – met instemming van ons bestuur – is afgesproken. Dat beleid leidt ertoe dat langzaam maar zeker ons erfgoed zal worden uitgewist: namen verdwijnen en met deze de herinnering aan hen die ooit aan de schoot der aarde zijn toevertrouwd. Een langzaam verdwijnen van het erfgoed, waar wij als stichting ons zo sterk voor maken. Als men niet meer weet en niet meer kan zien wie waar begraven is komt de functie van begraafplaats in gevaar en rest de bestemming van park - hoe mooi ook -.
Dit houdt in dat zowel de stichting als de gemeente samen moeten kijken of dat beleid moet worden gehandhaafd of worden bijgesteld. Niet dat morgen met hamer en beitel alle grafschriften weer leesbaar moeten worden gemaakt, maar de herinnering aan de “bewoners” moet vindbaar en zichtbaar blijven.
Onze stichting is zeer actief om talloze “bewoners” nader te belichten en de lijst van beschreven personen wordt elk jaar langer. Maar die lijst kan, als je niet oplet, alleen maar langer worden zónder dat de plaats waar de beschrevene herkenbaar of zichtbaar is. En zo verwordt, als we niet oppassen, de stichting op termijn tot een digitaal archief.
Met de gemeente Leiden moeten in de komende tachtig jaren naar wegen worden gezocht om het fysieke voortbestaan van de Groenesteeg als begraafplaats nieuw leven in te blazen. Als we de stenen niet meer gaan restaureren, maak dan de plaats zichtbaar door het bevestigen van een naam- en nummerplaatje of een QR code, zodat de locatie snel en gemakkelijk te vinden is.
Het kost veel geld en inspanning om de begraafplaats goed te onderhouden. Gemeente en stichting investeren daar in. Maar hoe lang nog zijn we er zeker van dat deze inspanningen blijvend zullen zijn. Daarom moet gezocht worden naar wegen om nieuwe inkomstenbronnen te ontwikkelen, waarvan de baten geheel ten goede komen aan het onderhoud en de instandhouding van de begraafplaats. We denken bijvoorbeeld aan het bieden van faciliteiten als as verstrooiing of bijzetting van urnen in (lege) graven, voor welke diensten een vergoeding kan worden verlangd. Die activiteiten doen op geen enkele manier afbreuk aan de sfeer en het doel van de begraafplaats. Een begeleidende plechtigheid in de aula zou de exploitatie van de begraafplaats als geheel aanzienlijk kunnen verbeteren.
Kortom, nieuwe activiteiten op de begraafplaats Groenesteeg, of - zoals onlangs tijdens een bestuursvergadering werd gezegd - nieuw leven in de begraafplaats Groenesteeg blazen. Met als enige doel de begraafplaats na 2100 de kans te geven om voort te bestaan. De Wet op de Lijkbezorging geeft daarvoor voldoende ruimte. Ruimte, waar we creatief mee moeten omgaan.
Daarvoor moet de basis van de begraafplaats worden verbreed. Het moet uitgesloten worden dat na 2100 die plek wellicht plaats zal moeten maken voor iets anders. Moeten we dan zomaar afstand doen van het graf van moeder Van Gogh, of van Snouck Hurgronje of Floris Verster of van Robert Fruin? Of van al die andere Leidenaars die in de stadsgeschiedenis zo’n belangrijke rol hebben gespeeld? Dat zou het verkwanselen van ons erfgoed zijn.
We hebben nog een kleine tachtig jaar de tijd om de basis van het voortbestaan van de Groenesteeg als begraafplaats te verbreden en te versterken. Voordat wij het weten is zijn wij zelf verdwenen en is de tijd ons toch te snel af geweest.

            Wij nodigen iedereen uit om daarover mee te denken.

 

....

Actueel

Klik hier voor de laatste nieuwsbrief.

Doel van de Stichting tot behoud Begraafplaats Groenesteeg is het instandhouden van de begraafplaats in de huidige staat. Het dagelijks beheer is in handen van de gemeente Leiden.