Foto Groenesteeg

 

BELEIDSPLAN VAN DE STICHTING TOT INSTANDHOUDING VAN DE BEGRAAFPLAATS GROENESTEEG LEIDEN (2024 - 2028)

1. Inleiding

De Stichting tot instandhouding van de begraafplaats Groenesteeg, opgericht op 11 maart 1992, heeft volgens Artikel 2 van de statuten ten doel “het verlenen van steun aan de instand-houding van de begraafplaats (beschermd monument in de zin van de Monumentenwet) en al hetgeen rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn”.
In dit beleidsplan wordt de doelstelling nader gepreciseerd voor de komende vijf jaren (2024 tot en met 2028). De volgende aspecten worden in dit plan nader uitgewerkt:

Via concrete actiepunten worden de doelen voor de komende vijf jaar aangegeven. Het beleid moet deels worden beschouwd als stippen op de horizon: “waar willen we naar toe?”.

2. Publieke activiteiten

Algemeen
De historische begraafplaats Groenesteeg, waar sinds 1975 niet meer begraven mag worden, is een Rijksmonument en heeft naast begraafplaats in ruste ook een functie als stadspark. Tevens is het ‘een extra lusje’ van de Singelparkroute. De begraafplaats is een publieke ruimte, die dagelijks, in principe tussen 9.00 en 17.30 uur, open is. Men kan vrij rondlopen over de paden. Honden zijn niet toegestaan.

Openstellingen
De Stichting organiseert in principe maandelijks, meestal op de eerste zondag van de maand, een publieke bijeenkomst, waarvan de toegang gratis is.

Tot 2024
Vroeger, vóór 2013, waren er slechts enkele openstellingen per jaar, die ofwel een rondleiding, ofwel een lezing ofwel een muzikale uitvoering waren. De rondleiding was steeds min of meer hetzelfde. Vervolgens zijn er vanaf 2013 maandelijkse openstellingen gekomen. Ongeveer 2 à 3 keer per jaar is er een lezing, ongeveer 8 keer een rondleiding en soms een muzikale activiteit.

De rondleidingen waren de afgelopen 12 jaar thematisch. De thema’s waren:
(1) bijzondere personen;
(2) fabrikanten;
(3) hoogleraren;
(4) burgemeesters, apothekers en kunstenaars;
(5) vrouwen;
(6) symbolen en opschriften op graven;
(7) medici;
(8) Leidse musea;
(9) predikanten;
(10) restauratie;
(11) bijzondere verhalen;
(12) Nederlands-Indië;
(13) parels van de Groenesteeg;
(14) Van Gogh;

Vanaf 2024    
Omdat velen uit onze doelgroep, met name de donateurs, de bestaande thematische rondleidingen nu wel ongeveer kennen, willen we vanaf 2024 wat anders gaan aanbieden. Ook beogen wij hiermee om een nieuwe groep geïnteresseerden aan te trekken.

Het idee is om nieuwe thema’s te kiezen die niet (alleen) zijn gericht op personen die op de HBG zijn begraven. Dit kunnen thema’s zijn gericht op:
(a) maatschappelijke zaken;
(b) actuele zaken;
(c) ‘grijs en groen’;
(d) bijzondere gebeurtenissen.

De maandelijkse openstellingen zijn op zondag en zullen van 14.00-15.30 uur duren. Iedere activiteit heeft een ‘trekker’ (een wisselend bestuurslid), die de desbetreffende activiteit organiseert onder supervisie van een coördinator (een vast bestuurslid).

Zo’n activiteit is bij voorkeur een combinatie van een lezing en een rondleiding, waarbij de planning zo wordt gemaakt dat in de winterperiode het lezingdeel, dat in de aula plaatsvindt, (aanzienlijk) groter is dan het rondleidinggedeelte, dat buiten gebeurt.

De ‘trekker’ kan zelf het lezinggedeelte verzorgen of een externe spreker uitnodigen. Een externe spreker ontvangt geen vergoeding, maar krijgt wel een kleine attentie. De ‘trekker’ verzorgt zelf de rondleiding en regelt, al of niet in overleg met de coördinator, andere rondleiders.

De coördinator regelt de publiciteit (persbericht naar de media zoals voorheen; donateurs en andere speciale doelgroepen benaderen).

Jaarlijks zal in oktober het (concept)programma voor het volgende jaar worden opgesteld, waarbij ook wordt gekeken bij welke activiteit na afloop een drankje wordt aangeboden; bij lezingen zonder rondleiding altijd wel, bij de andere activiteiten niet altijd. De ‘trekker’ leidt de bijeenkomst en vraagt de aanwezigen, voor zover nog geen donateur, om donateur te worden of een (vrijwillige) bijdrage te geven.

Naast deze maandelijkse rondleidingen kan men (tegen een kleine vergoeding van € 5,- p.p. met een minimum van € 75,- in totaal) rondleidingen op verzoek aanvragen. Deze rondleiding zal in principe van het type ‘Parels van de Groenesteeg’ zijn, eventueel aangepast aan wensen van de organisatie die de rondleiding heeft aangevraagd. Aan dit nieuwe type rondleiding zal meer bekendheid worden gegeven.

Overige activiteiten
In samenwerking met anderen staan wij open voor andere activiteiten op de begraafplaats, zoals: theater, openlucht concerten, Son et Lumière (het Blauwe Uur). Hierbij heeft het de voorkeur als het een raakvlak heeft met de Historische begraafplaats Groenesteeg.


3. Informatieverstrekking

Informatiebord
Op het bord bij de ingang staat een QR-code, waarmee men een digitale rondleiding kan downloaden. Verder staat op dit bord iets over de volgende onderwerpen.

Inhoudelijk kan deze informatie in principe zo blijven, maar een en ander zou wel iets levendiger/spannender gemaakt kunnen worden. Ook zou er iets op moeten komen over het DANK-monument en er zou moeten worden vermeld op welke graven bordjes met QR-codes staan. Om hiervoor op het bord ruimte te maken kan de lijst met namen van bekende personen worden ingekort.

Het bord zelf is van onvoldoende kwaliteit vanwege vochtproblemen. In de periode 2024-2028 moet het worden vervangen door een kwalitatief beter bord.

Website
Een goede website van groot belang. De website van de begraafplaats Groenesteeg voldoet uitstekend. Wel vereist de website regelmatig actualisering. Daarnaast geldt ook hier dat de website op sommige plaatsten wel wat levendiger/spannender gemaakt kan worden.

Nieuwsbrief en e-mail
De donateurs worden persoonlijk geïnformeerd via nieuwsbrieven en e-mails. Het aantal nieuwsbrieven is ongeveer drie per jaar. Van ruim 90% van onze donateurs hebben we het e-mailadres, zodat deze snel over actuele zaken kunnen worden geïnformeerd. Naast de gebruikelijke informatie zou zo af en toe ook een interview met een vrijwilliger of donateur kunnen worden geplaatst.

Facebook
Via het account van Lodewijk Kallenberg wordt Facebook gebruikt om mededelingen, met name lezingen en rondleidingen, kenbaar te maken. Het account heeft 535 vrienden.

Twitter/X
Sinds medio 2021 heeft de stichting (weer) een twitter account (@Groenesteeg_HB) en een vrijwilliger (Arnold van Rhijn) die dit regelt. Getracht wordt wekelijks een berichtje te plaatsen.

Nadat de afgelopen tijd vooral aandacht is geschonken aan de bijna 200 personen die op de website onder “Nader belichte personen” staan vermeld, zal in het vervolg meer aandacht worden besteed aan andere aspecten van de HGB, zoals de natuur.

Er moet naar worden gestreefd het aantal volgers uit te breiden. Hiervoor zal een plan moeten worden gemaakt.


4. Onderhoud aan graven en groen (grijs en groen)

Onderhoud aan graven
In 2014/15 heeft er een tweede restauratie plaatsgevonden (de eerste was in 1990/92). De toestand van de graven zal steeds verder verslechteren en er kan niet weer 25 jaar worden gewacht. Regelmatig zal herstel nodig zijn en daarvoor moet periodiek worden geschouwd.

In 2021 is begonnen met een schouw van de graven en dit zal in deze beleidsperiode moeten worden gecontinueerd en ernstigste gebreken moeten worden verholpen.

De gemeente Leiden, als eigenaar van de begraafplaats, heeft aangegeven hiervoor per drie jaar 75.000 euro beschikbaar te stellen. Dit bericht, dat in een e-mail staat, zou moeten worden vastgelegd in een convenant.

Veel teksten op de graven zijn niet meer leesbaar. Uit foto’s is gebleken dat in de laatste 15 jaar meer kwaliteit aan de grafstenen is verdwenen dan in de 100 jaar daarvoor. Als het zo verder gaat met het beleid van ‘begeleid verval’ zal over een aantal jaren slechts aan onleesbare steenmassa overblijven. Dit moet worden besproken met de gemeente.

Onderzocht moet worden wat de mogelijkheden zijn om dit te voorkomen: bijvoorbeeld teksten ‘ophalen’ of ‘beschilderen’ of zerken van belangrijke personen vervangen door nieuwe met de oorspronkelijke teksten (zoals er ook nieuwe grafnummerpaaltjes zijn aangebracht). Navraag doen bij andere begraafplaatsen die Rijksmonument zijn en hetzelfde probleem hebben.

Onderhoud aan groen
Voor het onderhoud aan het groen is het Beheerplan 2022-2037 leidraad. Op de uitvoering ervan dient te worden toegezien en de goede verstandhouding met de bij de gemeente hiermee belaste personen - die er nu zeker is - moet worden gecontinueerd.

Verder geldt:

Vanuit onze stichting is het (klein)onderhoud een belangrijke taak. Dat vraagt deskundigheid, die aanwezig is in de persoon van Anneke Jesse. Goede opvolging van Anneke is hiervoor een noodzaak.


5. Onderzoek en publicaties

Onderzoek
De Werkgroep Onderzoek heeft inmiddels ruim 180 personen beschreven en gaat hier in principe mee verder. Wel is van de oorspronkelijke onderzoeksgroep weinig meer over. Nieuwe leden voor deze werkgroep dienen te worden gezocht.
Personen die nog beschreven kunnen worden, naast personen die via familieleden worden aangedragen zijn:


Publicaties
Van de verhalen die zijn opgesteld worden kleine “groene boekjes” gemaakt die tijdens de openstellingen voor een gering bedrag (€ 1,-) worden verkocht.

Daarnaast kunnen er over ‘grotere’ onderwerpen aparte boeken/boekjes worden gemaakt, zoals de afgelopen jaren is gebeurd over de restauratie, Soejono, Van Gogh en de Aula.

Voor begin 2025 staat, in het kader van 450 jaar Universiteit Leiden, een boek over de ruim zestig hoogleraren die op Groenesteeg zijn begraven op het programma, geschreven door Lodewijk Kallenberg. Dit boek zal in eigen beheer worden uitgegeven.

6. Financiën en donateurs

Inkomsten via donateurs
De stichting verkrijgt inkomsten uit bijdragen van donateurs. Er zijn donateurs voor het leven (eenmalige betaling van € 144) en donateurs die jaarlijks (minimaal) € 12 betalen. Op dit moment (januari 2024) zijn dat er respectievelijk 138 en 125, die tezamen jaarlijks ruim € 3.000 bijdragen.

Er moet gestreefd worden naar meer donateurs en schenkingen, om jaarlijks hiermee  ongeveer € 5.000 aan inkomsten te genereren.

De donateurs moeten worden gewezen op onze culturele ANBI-status, waardoor 125% van wat men ons betaalt aan inkomstenbelasting kan worden afgetrokken, mits men aan de voorwaarden (drempel) voor aftrek voldoet.

Met de extra gelden kunnen wat meer activiteiten en producten worden ontwikkeld om onze doelstellingen te realiseren. Tevens kan daarmee een buffer worden opgebouwd voor uitgaven voor de aula, publicaties en voor onvoorziene omstandigheden.

Inkomsten via fondsen
Bij bijzondere uitgaven, zowel voor de aula als voor de begraafplaats, dient te worden bekeken of er fondsen zijn om deze uitgaven geheel of gedeeltelijk mee te bekostigen.

Begroting en financieel jaarverslag
Jaarlijks wordt het volgende gedaan:

7. Aula

8. Bestuur en vrijwilligers

Het bestuur bestaat momenteel (1 januari 2024) uit voorzitter (Lodewijk Kallenberg), secretaris (Hein van Woerden), penningmeester (Fluus van Cleef) en drie leden (Anneke Jesse, Rob van Marwijk en Bertram Wesselman). De bestuursleden verrichten hun werkzaamheden als vrijwilliger.

Voor de eerste vier hierboven genoemde bestuursleden zal in de periode 2024 tot en met 2028 een opvolger worden gezocht. Opvolging dient geleidelijk te verlopen. De bestuursperiode kent statutair een termijn van 6 jaren, maar tussentijds aftreden en ook een eventuele herbenoeming voor een of meer volgende perioden is mogelijk.

De wijkregisseur (René Verdel) is, als intermediair tussen onze Stichting en de gemeente Leiden, een belangrijke functionaris die de bestuursvergaderingen in principe bijwoont.

De bestuursleden verdelen de taken onderling, waarbij er voor iedere primaire taak een vervanger zal zijn.

Het bestuur vergadert in principe eens per maand. Gestreefd dient te worden om naast de dagelijkse en actuele aangelegenheden ook regelmatig - zo nodig in extra bijeenkomsten - te vergaderen over beleidsmatige zaken.

Naast het bestuur zijn er enkele werkgroepen:

De voorzitters van de werkgroepen zijn bestuursleden. Er dient te worden gezorgd voor voldoende bezetting van de werkgroepen, zowel kwalitatief als kwantitatief.

9. Organisatie waarmee wordt samengewerkt

Gemeente Leiden
Er dient een goed contact te zijn met de gemeente Leiden, de eigenaar van de begraafplaats.  Formeel is de wethouder, die de begraafplaats in zijn/haar portefeuille heeft, het aanspreek-punt. De wijkmanager (René Verdel) is het intermediair tussen Stichting en Gemeente.

Stichting Boerhaave
Met de Stichting Boerhaave, waarmee wij een overeenkomst hebben voor het gebruik van de aula, dient goed contact te worden onderhouden. John Olivier en Frans Dekker zijn onze contactpersonen.

Historische Vereniging Oud Leiden
Deze vereniging is “hoeder van het cultuurgoed van Leiden” en als zodanig een natuurlijke partner, gezien de doelstelling van de stichting Groenesteeg. Een van onze bestuursleden is contactpersoon.

LUMC
De Stichting Groenesteeg heeft een relatie met het LUMC vanwege het Dankmonument. Daarvoor dient er een goed contact met de bij het Dankmonument betrokkenen personen van het LUMC te zijn. Een van onze bestuursleden neemt deze taak op zich.

IVN
De begraafplaats heeft een parkfunctie en de IVN houdt enkele keren per jaar een rondleiding over de begraafplaats. Goede contacten met deze partner zijn in wederzijds voordeel. Een van onze bestuursleden neemt deze taak op zich.

Overige organisaties
Ook ELO (Erfgoed Leiden en Omstreken) en de Stichting Open Monumentendagen Leiden zijn partners waar we een goede relatie mee moeten onderhouden. Een bestuurslid is contactpersoon van ELO en een bestuurslid is contactpersoon van Stichting OMD.

Lustrumactiviteiten
Bij een vijfjaarlijks lustrum van de stichting (volgend lustrum is in 2027) is het goed om een speciale activiteit voor de vrijwilligers en donateurs te organiseren, zoals een familiedag. Wellicht  is het geschikt om in 2028, 200 jaar inrichting begraafplaats door stadsarchitect Salomon van der Paauw ook geschikt om iets speciaals te organiseren.

Jaarverslag
Er zal jaarlijks een verslag worden gemaakt van de activiteiten en andere bijzonderheden, die betrekking hebben op de stichting en de begraafplaats.

Actielijst
Op grond van dit beleidsplan zal jaarlijks een plan worden opgesteld voor de uit te voeren acties.

 

10. Visie op de verre toekomst

Toen de stichting in 1992 werd opgericht was de begraafplaats ernstig in verval geraakt en stevig ingrijpen was geboden. Wij kunnen met trots terugkijken op de afgelopen ruim dertig jaar, waarin veel tot stand is gebracht, niet in het laatst door de gemeente Leiden die zich na aanvankelijke aarzeling het lot van de Groenesteeg stevig heeft aangetrokken.

In 1975 werd de begraafplaats gesloten verklaard, in 1978 werd het rijksmonument en in 1982 werd alles overgedragen aan de Gemeente Leiden. Een belangrijke bepaling in het contract is  dat de gemeente tot het jaar 2100 de functie begraafplaats/stadspark handhaaft. Voorkomen moet worden dat de gemeente in 2100 besluit de bestemming te wijzigen.

Een tweede bedreiging voor het voortbestaan is de begeleiding van het verval van de graven, zoals dat momenteel gebeurt. Dat leidt ertoe dat langzaam maar zeker ons erfgoed zal worden uitgewist: namen verdwijnen en met deze de herinnering aan deze hier begraven personen. Als men niet meer kan zien wie waar begraven is komt de functie van begraafplaats in gevaar en rest de bestemming van park, hoe mooi ook.

Dit houdt in dat zowel de stichting als de gemeente samen moet kijken of dat beleid moet worden gehandhaafd of worden bijgesteld. Niet dat morgen met hamer en beitel alle grafschriften weer leesbaar moeten worden gemaakt, maar de herinnering aan de “bewoners” moet vindbaar en zichtbaar blijven.

Met de gemeente Leiden moeten in de komende 75 jaren naar wegen worden gezocht om de Groenesteeg als begraafplaats te behouden. Als we de zerken niet meer gaan restaureren, maak dan de plaats zichtbaar door het bevestigen van een naam- en nummerplaatje of een QR code, zodat de locatie snel en gemakkelijk te vinden is.

Het kost veel geld en inspanning om de begraafplaats goed te onderhouden. Gemeente en stichting investeren daarin. Maar hoe lang nog zijn we er zeker van dat deze inspanningen blijvend zullen zijn. Daarom moet gezocht worden naar wegen om nieuwe inkomstenbronnen            
te ontwikkelen, waarvan de baten ten goede komen aan het onderhoud en de instandhouding van de begraafplaats. We denken bijvoorbeeld aan faciliteiten als as verstrooiing of bijzetting van urnen in bestaande graven, voor welke diensten een vergoeding kan worden gevraagd. Dit doet op geen enkele manier afbreuk aan de sfeer en het doel van de begraafplaats en zou de exploitatie van de begraafplaats als geheel aanzienlijk kunnen verbeteren.

     Kortom, een verre toekomstvisie is nodig met als doel de begraafplaats na 2100 de kans te geven om voort te bestaan. Daarvoor moet de basis van de begraafplaats worden verbreed. Het moet uitgesloten worden dat na 2100 die plek wellicht plaats zal moeten maken voor iets anders. Moeten we zomaar afstand doen van het graf van moeder Van Gogh, of van Snouck Hurgronje of Floris Verster of van Robert Fruin? Of van al die andere Leidenaars die in de stadsgeschiedenis zo’n belangrijke rol hebben gespeeld? Dat zou het verkwanselen van ons erfgoed zijn.

Enerzijds hebben we nog vele jaren de tijd om het voortbestaan van de Groenesteeg als begraafplaats niet in gevaar te brengen, anderzijds moeten op niet al te lange termijn maatregelen nemen om de graven “herkenbaar” te laten blijven om zo de functie als begraafplaats niet te verliezen. Eigenlijk moet bij alle beslissingen nu en in de toekomst in het achterhoofd meespelen dat niemand een - politiek en maatschappelijk - haalbaar voorstel  kan indienen om de functie begraafplaats in 2100 te beëindigen.

 

....

Actueel

Klik hier voor de laatste nieuwsbrief.

Doel van de Stichting tot behoud Begraafplaats Groenesteeg is het instandhouden van de begraafplaats in de huidige staat. Het dagelijks beheer is in handen van de gemeente Leiden.